Liesbeth Levy – Niet persoonlijk bedoeld

door • 8 april 2023 • Opinie

‘Ik niet van hem’, het was eruit voordat ik er erg in had.  De vriendelijke vrouw had mij in de drukke tram gezegd dat Jezus van mij hield.  Het was een lange dag geweest waarin ik me over veel zaken had opgewonden. Maar toch was ik overvallen door mijn eigen reactie.

Die avond besloot daarom te ontspannen met behulp van de BBC documentaire Serengeti. Aangelokt door de trailer vol prachtige natuurbeelden, ondersteund met Afrikaanse muziek, had ik al eerder besloten deze serie te gaan kijken. Algauw kwam ik tot de conclusie dat ik vooral zat te kijken naar waar een dierenleven op de Savanne uit bestaat: paren, het recht van de sterkste maar vooral vreten en zorgen dat je niet opgevreten wordt.

Dat ik toch bleef kijken had te maken met het feit dat de natuur kennelijk wreedheid compenseert met schoonheid, want wat zou zo’n leven op de Savanne zijn zonder de stralende zon, het gras aan de poten, het heldere water en het gezang van vogels?

Door mijn eigen empathisch vermogen, bovendien, kon ik deze natuurdocumentaire beleven als een drama. Alhoewel… opeens schoot mij een gevoel van onbehagen te binnen bij de herinnering aan een andere natuurdocumentaire waarin een school in paniek rondzwemmende haringen van onder werd opgevreten door orka’s en van bovenaf door vogels. Dit tafereel kreeg het commentaar: ‘Een feestmaal’

In zijn werk Das Unbehagen in der Kultur (1930), Freuds invloedrijkste en somberste cultuurtheoretische geschrift, is hij heel stellig in zijn overtuiging dat de cultuur, of de ‘algemene vooruitgang’, de mensheid in elk geval niet gelukkiger heeft gemaakt noch in de toekomst gelukkiger zal maken. Daarvoor vraagt ze te grote offers van de mensen. Ten eerste stelt ze restricties aan het uitleven van het seksuele libido. Ten tweede onderdrukt ze stelselmatig de natuurlijke agressieve neiging van de mens. Met die eerste beperkingen valt nog wel te leven, de libidineuze energie laat zich zonder veel problemen sublimeren, met of zonder steun van de psychoanalytische therapie. Moeilijker wordt het al als de cultuur gaat eisen dat de liefde wordt uitgebreid naar alle leden van de grotere gemeenschap. Met andere woorden, de liefde, een in wezen exclusieve drift die haar objecten zoekt in een zeer kleine kring, moet ten behoeve van de cultuur getransformeerd worden tot een solidariteit met alle leden van de gemeenschap, of, beter nog, in een universele solidariteit met de mensheid. Het christelijke gebod ‘hebt uw naaste lief als uzelf’. Dit gebod vindt in Freuds ogen geen genade. Het is volgens hem zowel onrealistisch als onbehoorlijk. Het doet afbreuk aan de aard van de liefde, die per definitie exclusief is. Iedereen liefhebben is niemand liefhebben; bovendien zijn er genoeg naasten die terecht onze haat verdienen. Het gebod van de naastenliefde is als fluiten in het donker: hier wordt de menselijke natuur bewust ontkend. De mens is nu eenmaal geen zachtmoedig, liefhebbend en beminnelijk wezen; agressiviteit en wreedheid zijn in zijn natuur ingebakken.

In dit weekend vieren we de wederopstanding van Jezus en herdenken zijn lijden. Dankzij de grote componist Johan Sebastian Bach kunnen wij dit drama beleven als een universeel drama.

Nog steeds wassen vele Pilatussen hun handen in onschuld, worden volksmassa’s opgezweept en sterft de rechtvaardigheid zowel in de grote wereld als in onze stad. Toch zegt Freud ons met Jezus:  ‘wie zonder zonde is werpen de eerste steen’. Uiteindelijk zullen we met onszelf in het reine moeten komen voordat we de ander en anderen de maat nemen. Dit alles kon ik natuurlijk niet uitleggen aan die vriendelijke vrouw in de tram. In plaats daarvan verontschuldigde ik me en zei: ‘Het was niet persoonlijk bedoeld’.

Laatste berichten van Liesbeth Levy (alles zien)

Gerelateerde artikelen

Comments are closed.