Ik tip dit jaar het gehele science fiction oeuvre van de schrijver Iain M. Banks. Het bestaat uit tien romans die allemaal in dezelfde ‘wereld’ spelen waarin één beschaving centraal staat, The Culture.

Je kunt de boeken van The Culture Series los lezen. Het zijn op zichzelf staande romans. Ik ben begonnen met Look To Windward, dat zich meerendeels op een habitat van The Culture zelf afspeelt en daarmee een goede introductie vormt.

In tegenstelling tot de gebruikelijke usance in scifi, schetst The Culture Series een grotendeels utopische toekomst. The Culture is een eclectische beschaving bestaande uit dertig triljard voornamelijk humanoïden die verspreid leven over honderden sterrenstelsels, in duizenden gigantische ruimteschepen en kunstmatige ringwerelden. Naast mensachtigen bestaat The Culture ook uit intelligente machines, van kleine slimme drones tot grote almachtige Minds, die evenveel rechten hebben als de mensachtigen. 

De schaarste voorbij

The Culture is een zogenaamde post scarcity samenleving, de schaarste voorbij. Door het hoge niveau van de technologie – machines en Artificial Intelligence maken en regelen alles – is er nergens tekort aan. Energie, voedsel, veilligheid, vrije tijd, iedereen heeft het in overvloed. Geld en kapitalisme zijn er overbodig. Ziekten zijn uitgeroeid. Men wordt doorgaans een paar honderd jaar oud, waarna de meesten het zat worden en er zelf de brui aan geven of zich terugtrekken in één van de hogere dimensies.

Harde wetten en regels kent The Culture niet. De biologische bewoners erkennen de beperkingen van hun eigen brein en instincten en hebben het bestuur en de rechtspraak overgegeven aan zogenaamde Minds: krachtige AI’s die het centrale brein vormen van de ruimteschepen en ringwerelden. 

The Minds zijn vriendelijk en aanspreekbaar en extreem tolerant. Ze hebben het beste voor met alles en iedereen. In die gevallen dat ze moeten handhaven gaan ze zeer pragmatisch te werk. Moordenaars krijgen een permanente bewakingsdrone die met ze meevliegt en mogen niet meer op de leukste feestjes komen. Aggressievelingen, al zijn het hele volken, worden ontwapend of verbannen en alleen in het uiterste geval gedood. Het gebruik van geweld blijft tot een broodnodig minimum beperkt. 

Zingeving

De bewoners van The Culture vullen hun dagen met waar ze zin in hebben: studeren, reizen, kunst, (extreme) sporten, socializen, feesten, sex en drugsgebruik (ze hebben 26 extra klieren in hun hersenen waarmee ze direkt diverse drugs in hun bloedbaan kunnen afscheiden). Voor de lol veranderen sommigen van geslacht en weer terug, of nemen bizarre vormen aan, alles waar ze zich goed bij voelen. 

Lekker uiteraard om al lezend even in zo’n hedonistische wereld te vertoeven maar goede of spannende literatuur heeft ook frictie en conflict nodig. De romans spelen zich dan ook meestal af op het raakvlak van The Culture met andere, minder ver gevorderd civilisaties, waar het wel hommeles is. Op zoek naar zingeving proberen de Minds het leed aldaar op subtiele en soms buitengewoon ingenieuze wijze te verlichten. 

Inspiratie voor deze lagere beschavingen en de daar heersende problemen haalt Banks overduidelijk uit – je raadt het al – onze eigen woelige aarde, hoewel onze planeet als zodanig nergens in de boeken voorkomt.

Banks is een meesterlijk auteur met een breed instrumentarium. Hij combineert een grote fantasie in zowel zijn verhaallijnen als zijn world building met een geweldig talent voor dialoog, humor en een diep filosofisch inzicht in de menselijke natuur. 

Elon?

Al maar verder lezen in de boeken wordt The Culture steeds reëeler voor mij. Zou zo’n beschaving niet echt kunnen bestaan? Waar blijven ze, die AI-overlords die vrij van hebzucht, groepsdenken, fanatisme en kortzichtigheid hier de boel komen regelen?
Ik blijk niet de enige die zich dit afvraagt. Op Reddit discussiëren andere Culture fans er in deze trant levendig op los. Zou Elon Musk geen geheim Culture agent kunnen zijn?, zo vraagt iemand zich daar af. Het antwoord dat volgt is vernietigend:

The terror and tragedy of real life is that there is no Culture, no benevolent master civilization or global conspiracy pulling the strings. Nobody is in control. It’s just a bunch of self-deluded chimps fighting over bananas and throwing shit everywhere.

Some days, I can find some hope that we will do better. And then… Elon.

Help! Deze redditor heeft gelijk. Of toch niet? De verhalen, imaginaire werelden, het utopisch gedachtengoed, dat bestaat wel degelijk. Al kunnen we er niet permanent in leven, ons er tijdelijk aan laven en door laten inspireren is zeker aan te raden. 

Leg je telefoon dus weg en ga je luie stoel in met een Culture boek! Ik tip er een nootje en een glaasje Schotse whisky bij en – voor de liefhebber – een dark ambient playlist van Spotify. 

Fijne Kerstdagen!

P.S. Ik heb de boeken ’te leen’ in epub formaat, voor op een reader.

Gerelateerde artikelen

• 

  Liesbeth’s Kersttip – Here Comes the Sun

• 

  Nina’s Kersttip – Steun en compassie met onze Oekraïense buren

• 

  Tony’s kersttip – Red een leven