Utrecht, Caravaggio en Europa

Als je een buitenlander vraagt wat hij van Nederland weet, zal je naast molens, tulpen, bagger en voetbal bij een cultuur geïnteresseerde al gauw uitkomen op schilderkunst en dan vooral de schilderkunst van onze Gouden Eeuw. Wat daarin dan vooral geroemd wordt is het hyper-realisme en het spel van licht en donker dat in deze periode van de Republiek tot een ongeëvenaard hoogtepunt wordt gebracht. Rembrandt was de grootmeester van het Clair-obscur, het werken met sterke contrasten om zo een groot dramatisch effect te bereiken.

Italië-reis

Deze techniek kwam natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen, Veel Hollandse meesters uit de gouden eeuw, waaronder Rembrandt waren sterk beïnvloed door een groep Utrechtse schilders die in het begin van de 17e eeuw naar Italië waren afgereisd om daar de methode van de beroemde schilder Michelangelo Merisi da Caravaggio (kortweg Caravaggio) eigen te maken. De voorstellingen van deze schilder waren veel realistischer dan tot dan toe gebruikelijk in de schilderkunst en de 3 dimensionaliteit werd benadrukt door de hoofdfiguren in theatrale lichtbundels te plaatsen. Hij schilderde zijn heiligen niet geïdealiseerd, maar met gescheurde kleren, rimpels en zwarte nagelriemen. Hij plukte daarvoor zijn modellen van de straat.

Rock-en-roll

Caravaggio leidde wat je nu zou noemen een Rock-en-Roll-leven. De kracht en emotionaliteit van zijn werk maakte hem al snel beroemd in Rome, maar zijn korte leven werd beheerst door een aaneenschakeling van schandalen, die hem voortdurend in aanvaring bracht met justitie. Hij was een heethoofd met een neiging tot zelfdestructie. In 1606 moest hij Rome ontvluchten nadat hij een tegenstander in een zwaardgevecht had gedood. Na enkele jaren rondgezworven te hebben in Zuid Italië, Malta (waar hij ook in de gevangenis belandde) en Sicilië stierf hij totaal berooid.

Utrechtse caravaggisten

Toen de Utrechtse schilders Gerard van Honthorst, Dirck van Baburen en Hendrick ter Brugghen na een maandenlange voetreis in Rome aankwamen had Caravaggio de stad inmiddels al verlaten of was mogelijk al dood. Wel hebben ze zijn werken die in paleizen en kerken hingen bewonderd en gekopieerd op advies van Karel van Mander, die in zijn Schilder-boeck uit 1604 de ‘Schilder-jeught’ had aangespoord Caravaggio na te volgen. Het kopie dat Gerard van Honthorst maakte van Caravaggio’s Kruisiging van Petrus uit 1616 is hiervan de vroegste getuigenis. Alle drie de schilders bleven enkele jaren in Rome en groeiden uit tot succesvolle kunstenaars. Ze kregen opdrachten voor altaarstukken en hun werken werden aangekocht door belangrijke verzamelaars.
Terug in Utrecht werd de groep schilders bekend als de Utrechtse caravaggisten en ze oefenden met hun stijl veel invloed uit op de komende generatie schilders van de Gouden Eeuw.

Tentoonstelling

In het Centraal Museum Utrecht is nu een indrukwekkende tentoonstelling te zien van het internationale caravaggisme. ( 16 december 2018 t/m 24 maart 2019). Daarvoor zijn 70 meesterwerken bij elkaar gebracht, waarbij de Utrechtse caravaggisten naast hun Europese collega’s te zien zijn.

Bruiklenen

De tentoonstelling bevat ruim zestig bruiklenen, afkomstig uit museale en privécollecties in Europa en de VS, waaronder de Vaticaanse musea, het Louvre in Parijs, Galleria delg Uffizi in Florence, The National Gallery of Art in Londen, the National Gallery of Art in Washington en kerken uit Rome.
Heel bijzonder daarbij is de bruikleen van De graflegging van Christus van Caravaggio uit het Vaticaan. Dit topstuk van 3 bij 2 meter is voor het eerst in Nederland te bewonderen. Let op, slechts tot 13 januari. Daarna vanaf 15 januari komt Caravaggio’s Medusa naar de tentoonstelling. Daarnaast is ook de hier ten lande nooit vertoonde Mediterende Hiëronymus uit het Museum of Montserat te bewonderen.

Tip

Geef je een beetje om de cultuur van Europa en Nederland, dan mag je deze tentoonstelling natuurlijk niet missen. Daarom is dit mijn kerstvakantie-tip.
Als je met de trein gaat kun je het gelijk combineren met een wandeling door het prachtige middeleeuwse centrum van Utrecht.
Je moet je bezoek wel plannen. Er gelden andere prijzen en er zijn verruimde openingstijden (op maandagen en diverse avonden), maar ook zijn er tijdsblokken waarvoor je kunt (moet) intekenen. Bestel daarom de tickets online.

Veel plezier.

Gerelateerde artikelen

• 

  Peter’s Kersttip – je uitvaartplaylist

• 

  Marieke’s Kersttip – Kamerkoor Corps d’Esprit

• 

  Tony’s Kersttip – De Ware Vrijheid