Het einde van het jaar, een tijd van terugblikken en vooruitkijken, een mooie gelegenheid om eens een levensbeschouwelijk self-help boek ter hand te nemen, of minimaal eens een bespreking ervan te lezen.
Mijn kersttip: ‘A Guide to the Good Life, The Ancient Art of Stoic Joy’ van William B. Irvine.
Het boek introduceert het Stoïcijnse gedachtengoed, een klassieke filosofische stroming begonnen door Zeno van Citrius in het Griekenland van 300 v. Christus en echt populair geworden in het Romijnse Rijk in de eerste eeuw na Christus. Bekendste Stoïcijnen waren Seneca en de romeinse keizer Marcus Aurelius.
Het mooie van een klassieke filosofie als de Stoïca is, zo betoogt de schrijver, dat het een levensfilosofie betreft met allerlei praktische tips&tricks waar je wat aan hebt. Dit in tegenstelling tot moderne filosofie die losgezongen is van het dagelijkse leven en in verre mate is doorgedifferentieerd in smaken als metafysica, logica, ethiek, wetenschapsfilosofie, politieke filosofie, enzovoort.
De Stoïcijnse levensfilosofie is bedoeld voor iedereen die een Goed Leven wil leiden. Een goed leven, in de ogen van de Stoïcijnen, is een deugdzaam en gelukkig leven, een leven dat het beste bij de mens past, waarin zij in perfecte harmonie is met de natuur, met andere mensen, en met haar eigen natuur. Het woord “stoïcijns” kan “onverschillig” of “teruggetrokken” betekenen. Een Stoïcijn, met hoofdletter S, echter, staat positief en midden in het leven. Hierin slaagt ze doordat ze zich mentaal wapent tegen verleidingen, afhankelijkheiden, negativiteiten, onrust en angsten en een immer kalme en reflectieve geest nastreeft (“tranquility”).
Negatieve visualisatie
Klinkt goed natuurlijk maar hoe doen ze dat? Bij Zen en Mindfulness werk je aan jezelf door je hoofd leeg te maken en je gedachten te stoppen. Het Stoïcisme gooit het over een andere boeg. Door middel van actieve gedachtentruukjes en visualisaties train je jezelf in de stoïcijnse levenswijze.
De belangrijkste tool is de negatieve visualisatie. Door regelmatig in te denken hoe je leven zou zijn zonder allerlei luxe en verworvenheden ga je meer plezier beleven aan zaken die je hebt en die er zijn en neemt je behoefte naar steeds nieuwe dingen af. Zo weer je je ook tegen de snelle gewenning aan allerlei luxe zaken, de beruchte hedonisitsche adaptatie, en leer je eenvoudige geneugten te waarderen. Het lijkt op “framing”, iets van een bepaalde context voorzien, zoals we dat uit de reclame wereld en politiek kennen, maar dan op jezelf toegepast.
Meer lol
Een voorbeeld: irriteer je je vaak aan je kinderen en beleef je weinig lol met ze? Visualiseer dan eens hoe het is als ze morgen dood zijn. De kans is groot dat je meer lol aan ze gaat beleven en je tijd met hen beter gaat besteden. Wat nu als je kind echt onverhoopt komt te overlijden? Ook in zo’n geval is de Stoïcijn beter af. Ten eerste heeft hij zijn tijd met het kind zo goed mogelijk besteed en daar geen schuldgevoelens over. Ten tweede heeft hij de toestand van het verlies al diverse malen gevisualiseerd en is zo reeds enigszins voorbereid. Tenslotte kan hij ook nu de negatieve visualisatie toepassen. Hij heeft het kind immers gehad en daar vreugde aan beleefd, iets wat hij ook niet gehad had kunnen hebben.
Het is vaak wat cru en rationeel maar het uitgangspunt is een zo goed mogelijk leven, weerbaar zijn, en niet blijven hangen in verlies en ellende.
Ander voorbeeld: Ben je op een begrafenis maar heb je zelf geen rouwgevoelens jegens de overledene? Laat je dan niet meeslepen in het verdriet van de anderen, daarmee tast je je innerlijke rust aan. Veins hoogstens verdriet om de nabestaanden niet voor het hoofd te stoten. Lekker pragmatisch toch? En totaal gespeend van moralistisch geneuzel.
Een wat luchtiger tip: je hebt last van buitenechtelijk vrouwelijk schoon in je nabijheid en daaruit voortvloeiende overspelige intenties? Probeer de dame in kwestie in gedachten te ontleden en stel je de afzonderlijke ledematen voor in verschillende mate van ontbinding. De lust zal je vergaan. Werkt geheid.
Drie categorieën
Een andere nuttige denkwijze is de verdeling van problemen in drie categorieën: Ten eerste de categorie problemen die compleet buiten je eigen invloed liggen. Dat zijn er veel. Beschouw deze niet als probleem maar als feit, dat scheelt een stuk.
Dan is er de categorie van zaken waar je enigszins controle over hebt, en de categorie problemen waarvan je het succes compleet in eigen hand hebt. De kunst is nu om de problemen waar je enigszins controle over hebt om te zetten naar de derde categorie en zo compleet oplosbaar te maken. Als voorbeeld wordt een tenniswedstrijd aangedragen die je wilt winnen. Dat heb je slechts gedeeltelijk onder controle (je tegenstander kan namelijk beter zijn) met alle risico’s op je gemoedsrust en geluk van dien.
De ware Stoïcijn laat het doel van winnen los en verlegt het naar zo goed mogelijk je best doen om te winnen. Dit doel heb je volledig onder controle en de kans op het behalen van dit doel, en de bijbehorende voldoening, is zo veel groter.
Zo gaat het boek door met tips over hoe om te gaan met verdriet, beledigingen, boosheid, rijkdom, verbanning, vervelende mensen, de dood enzovoort, alles ter maximalisatie van een goed leven en een goede gemoedsrust.
Kritiek
De laatste hoofdstukken wijdt Irvine aan het weerleggen van kritiek op de toepasbaarheid van deze klassieke levensfilosofie in de moderne tijd. De Stoïcijnen geloofden in Zeus en kornuiten en misten bij het opstellen van deze filosofie onze hedendaagse inzichten in psychologie en evolutie. Toch, betoogt Irvine, blijven de basisideeën van het Stoïcisme ook nu goed toepasbaar. In brede zin is het een levenswijze die allerlei aangeboren eigenschappen, ooit zo geëvolueerd voor onze overleving in de oertijden, actief probeert te onderdrukken. Sociale status nastreven, voorraden aanleggen, veel eten, pijn en verdriet voelen, het zijn allemaal eigenschappen waarmee wij als mensen ooit onze overlevings- en voortplantingskansen aanzienlijk vergrootten en daarom hebben we ze. Het zijn echter geen eigenschappen die een goed leven garanderen, zeker niet in onze tijd. Er is dus best veel voor te zeggen om op deze vlakken onze aangeboren natuur actief bij te sturen en onszelf te corrigeren.
Ik ben enthusiast! Wat ook mooi is, de Stoïcijnen adviseren om je Stoïcijn zijn, tenzij je echt een leraar bent, voor je eigen gemoedsrust vooral lekker verborgen te houden. Dat scheelt een hoop gedoe. Lul er niet over, maar wees er gewoon één. Makkelijk toch?
Een Stoïcijnse kerst gewenst
- Cindy en Olaf op 33b – Nieuwe Buren - 13 juli 2024
- Barhangen bij Midland - 6 april 2024
- Peter’s Kersttip – je uitvaartplaylist - 17 december 2023
Femke’s Kersttip: Chewy chocolade-jamkoekjes met Port Volgend artikel:
Impressie ALV 30 november