De roman Buddenbrooks, die verscheen in 1901, was het debuut van een van de grootste Duitse schrijvers van de 20e eeuw, Paul Thomas Mann (1875-1955). Het is een sleutelroman over zijn eigen familie en zijn geboortestad Lübeck. In deze roman wordt de bloei en neergang van een koopmansgeslacht over meerdere generaties in de 19e eeuw beschreven.

De oprichter van de firma is de patriarch Johan Buddenbrook senior. Samen met zijn ijverige zoon Johan junior heeft hij de grondslag gelegd voor een solide en machtige familieonderneming. Met Johans junior’s zoon Thomas, een bohemien die veel te kunstzinnig is voor de handelspraktijk, begint de neergang van het bedrijf. In Thomas’ zoon Hanno bereikt de tegenstelling tussen burger en kunstenaar – een terugkerend thema in Mann’s oeuvre – een symbolisch hoogtepunt in de persoon van deze sensitieve nazaat. Terwijl hij zwelgt in de muziek achter de piano gaat de grote familietraditie ten onder.

Met deze roman verbeeldt en documenteert Mann de opkomst en decadentie van de negentiende-eeuwse Duitse en Europese burgerlijke cultuur.

Had Thomas Mann het eeuwige leven gehad, dan had hij ook in de 21^e eeuw zo’n sleutelroman kunnen schrijven maar dan over de familie Buddenbruck. Voor wie deze familie nog niet kent, sinds een jaar of vier is op de publieke omroep het programma Een huis vol te zien. In dit programma kunnen we het wel en wee volgen van grote gezinnen.

Onbetwiste ster van de serie is de familie Buddenbruck. Bij aanvang van de serie woonden zij in Heerlen met maar liefst tien kinderen. Inmiddels wonen ze in het Duitse Hückelhoven en telt het gezin maar liefst elf kinderen en een kleinkind.

Moeder Thaila is elk jaar zwanger en probeert, voor dat zover mogelijk is, de kinderen enigszins in het gareel te houden. Opmerkelijk zijn de namen die de kinderen hebben, een greep: Chariënne, Shaëlle, Jenaux, Shevaign, Gidiën, Dareau, Shevaign, Dévaugn. Als reden voor deze keus wordt de voorliefde van de ouders voor Franse namen genoemd. De Franse spellingscontrole herkent deze namen overigens niet maar misschien is er een Limburgse twist aan gegeven. Wie het weet mag het zeggen.

Alhoewel het aan gulle ouderlijke liefde niet ontbreekt, is het voor de kleine Buddenbruckjes vechten om aandacht. Mijn hart draait zich om als ik zie hoe de kleintjes steeds worden weggeduwd door de groten, als ze in de weg lopen bijvoorbeeld.

Vooral de jongste van het stel, de eenjarige Dévaugn, krijgt vaak een duw als hij aan komt dreutelen, en wordt nu al voorbijgestreefd door zijn bijna even oude en nu al beeldschone nichtje Devaigna, de dochter van oudste broer Miquel. Gidiën van 6 wordt dagelijks op zijn kop gezeten door zijn twee jaar jongere zusje Shaëlle, ook wel Toetie genoemd.

Een schattige guit die slim uit haar oogjes kijkt in tegenstelling tot haar zwakbegaafde achttienjarige zus Chariënne. Dan is er nog de lieve Xavier van zestien die zowel moeder als vader tot steun is en door te sporten en door te lijnen zijn overtollige kilo’s is kwijtgeraakt. Tenslotte is er nog een kluwen van vier onrustige jongens die moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn. Moeder Thaila heeft er desondanks de wind onder en haar volgetatoeëerde moeder is daarnaast even liefdevol en bovendien een baken van rust voor al haar kleinkinderen.  

En dan is er nog vader Rob. Een goedmoedige kaalkop met een lui oog. Hij staat wat op afstand van de dagelijkse drukte vanwege zijn werk. Hij zit, naar eigen zeggen, in de glasvezeltechniek. Rob heeft het vermogen om – zelfs als de kinderen elkaars hersens inslaan – het tafereel met genoegen gade te slaan en er zijn geheel eigen optimistische en positieve draai aan te geven.

Ook de familie Buddenbruck heeft zijn eigen Hanno, in de persoon van Yoriën. Yoriën is twintig en woont nog thuis. Als hij in beeld komt kijkt hij droefgeestig voor zich uit. In tegenstelling tot zijn luidruchtige broertjes en zusjes spreekt hij bijna geen woord. Uitgerekend hij blijkt een Limburgs lokaal raptalent. In een van de meest recente afleveringen verrast vader Rob Yoriën met een bezoek aan zijn favoriete Limburgse rapper, een plaatselijke beroemdheid. Apestoned bezoekt Yoriën zijn studio, samen met trotse vader Rob.  De zwart bebaarde rapper geeft hem een wijze levensles, te weten dat het in het leven niet om geld maar om familie draait. Vervolgens mag Yoriën een recente zelf geschreven raptekst laten horen. Yoriën pakt zijn telefoon en wij horen wat onverstaanbaar gereutel. Vader Rob hoort het glimmend van trots aan en pinkt een traantje weg. De rapper prijst Yoriën om zijn doorleefde tekst die volgens hem duidelijk illustreert dat hij de wereld echt iets te vertellen heeft. Zijn tip aan hem is: als je aan niemand laat horen waar je mee bezig bent doe je het eigenlijk voor niets. Daarna mogen de heren nog een ritje maken in de chique bolide van de rapper want geld maakt natuurlijk niet gelukkig maar het maakt het leven toch wel een stukje mooier.

De docusoap is als genre te vergelijken de roman van 20^e eeuw in die zin dat beiden een venster op de wereld bieden. Zowel in de roman van Thomas Mann als Een Huis Vol zijn we getuige van de onmacht van de vader om de zoon te verstaan en te begrijpen. In de roman van Thomas Mann is daarbij nog sprake van een tegenstelling tussen burger en kunstenaar, dat is in het geval van Vader Rob en zoon Yoriën afwezig. Vader Rob mist juist het vermogen om zijn zoon kritisch te beschouwen. En juist door dat laatste staat hun relatie symbool voor decadentie en verval in onze huidige tijd. Zoals Buddenbrooks symbool stond voor de overgang van naturalisme naar symbolisme staan de Buddenbruckjes symbool voor de overgang van postmodernisme naar populisme, voor het totale gebrek aan reflexief onderscheidingsvermogen en historisch besef dat onze huidige samenleving kenmerkt.

Cultuurpessimist Schopenhauer merkte al op dat wij niet door onze rede maar door ons verlangen worden gedreven. Hij ziet maar een uitweg uit dit determinisme, en dat is tegen de wil in gaan, wat mogelijk is door grenzeloos onzelfzuchtig te zijn of door het willoos schouwen van kunst. Het zijn nog steeds ware woorden en zo van toepassing tijdens deze akelige Covid pandemie.

Toch pas ik ervoor een cultuurpessimist te worden. Wat er nodig is om het huidige nihilisme tegen te gaan blijft daarom voor mij vooralsnog een vraagstuk waarop ik het antwoord niet heb gevonden. Ook het optimisme is immer gemakzuchtig, zo kunnen we leren we van de Buddenbruckjes. De huidige wereld is door en door ambivalent. Ik herken bovendien maar al te goed ook mijn eigen onderbuikgevoelens en dat vraagt veel van mijn (zelf)kritisch vermogen.

Gelukkig breng ik deze kerstdagen door op een heuse Toverberg in Italië, en laaf me daar aan de woorden die gesproken worden in de gelijknamige roman van Thomas Man:

‘De mens mag omwille van goedheid en liefde de dood geen heerschappij toestaan over zijn gedachten.‘

Tempus Fugit.

Afgelopen zondag was het Halloween.

Mijn voormalige buurvrouw had mooie foto’s van onze kinderen, zo’n vier jaar geleden, op Facebook gezet. Omdat zij werkzaam is in het theater wist zij dit festijn altijd naar een Holland Festival niveau te tillen. Schmink en kostuums waren een feest voor het oog. Mijn zoon als een kleine duivel met zwarte cape. Haar zoon als zombie met twee hoofden. Mijn dochter als een heksje met een blauw geschminkt gezicht.

Ook herinner ik me dat in die tijd er opeens een grote beer en een man zonder huid door de straat liep. Doodeng, zelf voor mij als volwassene. Algauw ging het rond dat Halloween in de Graaf Floris straat spectaculair was en was het snoep niet meer aan te slepen. Ons huis was de place to be voor de kinderen van de nabijgelegen Montessorischool. Vaak eindigde de avond met een tafel vol wijn en keuvelende ouders. De troep was gigantisch maar ach wat gaf het de kinderen hadden een geweldige avond gehad. Een keer heb ik de feestvreugde aan mij voorbij laten gaan. Ik had die dag net gehoord dat ik ontslagen was en lag in mijn bed terwijl het huis vol zat met griezelige kinderen. Dat was horror.

Inmiddels zijn mijn zoon en de zoon van de voormalige de buurvrouw mannen van bijna twee meter, mijn dochter een blonde hinde. Voor Halloween zijn ze te oud. Dat neemt niet weg dat ik ook dit jaar snoep in huis had gehaald. Er belde alleen niemand aan, wat een tristesse. Algauw kwam ik erachter dat dit kwam omdat ik vergeten was een kaars voor mijn raam te zetten. Gelukkig kon ik daarna nog een staartje van de feestvreugde meekrijgen. 

Ik moest denken aan de eerste keer dat ik Halloween meemaakte in de Graaf Florisstraat. Ik was toen nog single en opeens stond een collega met zijn kinderen voor de deur. Ik had niets in huis en ik ging naarstig op zoek. Geef mij maar een sigaar grapte de collega toen ik daar met lege handen stond. Ik had toen niet kunnen bevroeden dat ik vier jaar later een man en twee kinderen zou hebben en……..een huis vol snoep. 

Tempus fugit, memento mori. Is dit niet precies de essentie van Halloween?

Met deze overpeinzing viel ik in slaap met de zoet/zoute smaak van dropmannetjes in mijn mond.

Gelukkig heb ik de foto’s nog.

Toen Gerard Cox monster hit: Tis weer voorbij die mooie zomer uitkwam was ik 11 jaar.

Ik woonde op het Sarphatiepark in Amsterdam en vertoefde soms bij mijnheer en mevrouw van Kleef, kennissen van mijn ouders, die minder sjeik op de Ceintuurbaan woonden boven de Rialto bioscoop. Daar was ik graag, vooral omdat ik daar met een koptelefoon op heerlijk mocht luisteren naar dit mooie en melancholische lied. Vooral het ritme van het intro dat bestond uit de woorden na na na na kon ik al snel vlekkeloos reproduceren. Met name de overgang van de laatste na van de na van de derde regel naar de eerste Na van de vierde regel. Daar werd het ritme syncopisch wat weer zorgde voor een overgang van zwaar naar licht in mijn emotie.

Ook de tekst kon me bekoren. Vooral de vijfde tot en met de achtste regel van het eerste couplet:

De nachten kort, de dagen lang
De ochtend vol van vogelzang
‘t Scherpe hoge zoemen van een mug.

Treffender kon het mooie van een zomer niet beschreven worden. Het stond voor mij ook symbool voor de vreugde die het leven in een land met vier jaargetijden biedt. Het verheugen op en het genieten van die korte zomerperiode en de melancholie dat je weet dat het voorbij gaat. Als ik het liedje hoor moet ik ook denken aan die heerlijke zomers in de zeventiger jaren in Amsterdam, zo mooi vastgelegd door fotograaf Ed van der Elsken. De felle kleuren, de rommelige gedempte geluiden, de zon op de blote benen.

Elk jaar kijk ik daarom uit naar de zomer maar dit jaar had ik me er extra op verheugd.

Ik had namelijk maar liefst zeven weken vakantie. Ik zou deze zomer mijn huidige werk verlaten en pas in September aan een nieuwe baan beginnen. Ja daar keek ik halsreikend naar uit. Het eerste hoogtepunt waar ik me op verheugde was de uitreiking van het diploma van mijn zoon en de overgang naar een nieuw schooljaar van mijn dochter. Tweede hoogtepunt: de jaarlijkse gezinsvakantie die dit jaar zou bestaan uit een road trip langs de grenzen van Frankrijk, Spanje en Italië. Met het hele gezin weer even bij elkaar, daar had ik mijn James Taylor rantsoen op Spotify graag voor over. Toen ook nog duidelijk werd dat er dit jaar geen hittegolf kwam maar er in plaats daarvan heerlijk wisselvallig zomerweer werd verwacht, kon die mooie zomer niet meer stuk.

Hoe anders bleek de realiteit.  Het bijkomen van de eindsprint die ik nog had getrokken op mijn werk bleek vooral te resulteren in een totaal gebrek aan energie. B&B vol Liefde was nog ongeveer de enige serie die mijn overprikkelde brein kon verdragen. Zelden zulke treurige televisie gezien. Ondertussen is het wisselvallige zomerweer de eerste aankondiging van een nakende klimaatapocalyps en is het R-getal tot ongekend hoogte gestegen. Daar kwam bij dat mijn zoon een dag voor zijn diploma-uitreiking belde dat hij positief was getest op CVD. Hij moest dus direct in isolatie. Daar zaten we dan op die diploma-uitreiking schaapachtig te juichen voor zijn klasgenoten die we het natuurlijk van harte gunden maar het was de antroposofen niet gelukt om, behalve te melden dat Jacob er niet bij kon zijn, aandacht aan hem te besteden. Onze dochter moest naar de zomerschool en er werd een hardvochtige rekening opgemaakt over op tijd komen in een Covid jaar, onze protesten ten spijt.

Dwars door alles heen lopen de voorbereidingen van onze vakantie die sterk begint te lijken op een militaire operatie. Hoe gaan we ongemerkt de grens over? Hebben we alle papieren op orde. Bij wie kunnen we verblijven tot de kust echt veilig is?

Ondertussen is het nergens beter toeven dan in de Graafflorisstraat. Het bladerdak van de platanen maakt de straat weer tot een heerlijke oase. Gezinnen met jonge kinderen zoeken – net als wij dat deden toen de kinderen klein waren – elkaar op om samen te ontbijten en de kinderen te laten spelen op straat. De groene vingers tieren daarbij welig.

Achter in de tuin is daar de hangmat waarin het genieten is van de rust die in ons blok heerst. De gevreesde overlast van het hotel blijft uit en op de hoek van de Graaf Florisstraat en de Heemraadssingel is een heerlijk terras waar je onder de Parasols kunt smullen en mijmeren.

Het leven loopt altijd anders dan je verwacht. Je denkt dat er een kernoorlog komt maar in plaats daarvan valt de Berlijnse muur. Je verheugt je op een grote reis maar komt tot de conclusie dat er geen betere plek is dan je eigen straat. Kortom, toch nog een mooie zomer en – en dat is misschien toch het belangrijkste – hij is nog lang niet voorbij! Of om Gerard Cox te citeren:  

Na na naa na
Na-na naa na-na-na –na na-na –na –na-n
Na-na-naa ……..